श्रावण कृष्ण-वार्षिकी संकष्टी चतुर्थी व्रत : १२ ऑगस्ट २०२५

श्रावण कृष्ण संकष्टी चतुर्थी व्रत  कथा

श्रावण महिनात येणारी वार्षिकी संकष्ट चतुर्थीचे व्रत केल्याने वर्षातील सर्व चतुर्थ्या केल्याचे पुण्य मिळते .  चतुर्थी चे उपवास नेहेमीसाठी सुरू करायचे असतील तर ते श्रावणातील संकष्ट चतुर्थीपासून चालू करतात. अंगारकी चतुर्थीपासून सुरू करणे हा दुसरा पर्याय आहे.

या बाबतीमधली कथा अशी : 

ऋषीमुनी म्हणाले, “हे स्कंदकुमार! दारिद्र्य, दुःख, कुष्ठरोग इत्यादींनी अपंग, शत्रूंनी त्रस्त, राज्याबाहेर काढलेले, नेहमीच दुःखी, कंगाल, सर्व त्रासांनी ग्रस्त, अशिक्षित, संतानहीन, घराबाहेर काढलेले, आजारी आणि स्वतःचे कल्याण करू इच्छिणाऱ्यांसाठी काय करावे, जेणेकरून त्यांना फायदा होईल आणि त्यांच्या सर्व समस्या दूर होतील. जर तुम्हाला काही उपाय माहित असेल तर कृपया आम्हाला सांगा.”

स्वामी कीर्तिकेयजी ऋषींना म्हणाले- हे ऋषीगण! तुम्ही विचारलेल्या प्रश्नाच्या उत्तरासाठी मी तुम्हाला एक व्रत सांगणार आहे.

मी तुम्हाला असे शुभ व्रत करायला सांगत आहे की, ज्याचे पालन करून पृथ्वीवरील सर्व प्राणी सर्व संकटांपासून मुक्त होऊ शकतात. हे व्रतराज खूप पुण्यवान आहे आणि मानवांना त्यांच्या सर्व कामात यश देते. विशेषतः जर महिलांनी हे व्रत केले तर त्यांना संतती आणि सौभाग्य वाढते. हे व्रत धर्मराज युधिष्ठिर यांनी पाळले होते. प्राचीन काळी, जेव्हा धर्मराज राज्यातून बहिष्कृत झाल्यानंतर आपल्या भावांसह वनात गेले होते, तेव्हा त्या वनवासात भगवान श्रीकृष्णाला त्यांच्या संकटांचे निवारण करण्यासाठी एक प्रश्न विचारला होता, ती कथा तुम्ही ऐकावी.

युधिष्ठिर विचारतो, “हे पुरुषोत्तम! सध्याच्या काळातील समस्यांपासून मुक्तता मिळवण्यासाठी आपण कोणता उपाय करू शकतो? गदाधर! तुम्ही सर्वज्ञ आहात. भविष्यात आम्हाला कोणत्याही प्रकारचा त्रास सहन करावा लागू नये म्हणून कृपया आम्हाला उपाय सांगा.”

स्कंदकुमार जी म्हणतात की जेव्हा धीर धरणाऱ्या युधिष्ठिराने, नम्रतेने हात जोडून, त्यांच्या त्रास कमी करण्यासाठी उपाय म्हणून कृतज्ञतेने वारंवार विचारण्यास सुरुवात केली, तेव्हा श्रीकृष्णजी म्हणाले की हे राजा! हा एक अतिशय गुप्त व्रत आहे जो सर्व इच्छा पूर्ण करतो. हे पुरुषोत्तम! मी आजपर्यंत या व्रताबद्दल कोणालाही काहीही सांगितले नाही. म्हणून हे राजा! प्राचीन काळात, सत्ययुगात, पार्वतीराज हिमाचलची सुंदर कन्या, जिचे नाव पार्वती आहे, एका खोल जंगलात गेली आणि शंकरजींना तिचा पती म्हणून मिळविण्यासाठी एक कठीण विधी केला. तिने तपश्चर्या केली. पण भगवान शिव प्रसन्न झाले नाहीत, मग शैलतनय पार्वतीजींना अनादी काळापासून उपस्थित असलेल्या गणेशजींची आठवण झाली.

त्याच क्षणी गणेशजी प्रकट होत असल्याचे पाहून पार्वतीजींनी विचारले की मी एक अतिशय दुर्मिळ तपश्चर्या केली, परंतु माझे प्रिय भगवान शिव मला मिळू शकले नाहीत. नारदजींनी सांगितलेले ते दिव्य व्रत जे वेदना दूर करतो आणि जे तुमचे व्रत आहे, कृपया मला त्या प्राचीन व्रताचे सार सांगा. पार्वतीजींचे म्हणणे ऐकून तत्कालीन सिद्धीदाता गणेशजींनी त्या वेदना नष्ट करणाऱ्या, शुभ व्रताचे प्रेमाने वर्णन करण्यास सुरुवात केली. गणेशजी म्हणाले- हे अचला पुत्र! हे खूप पुण्यपूर्ण आणि वेदना नष्ट करणारे व्रत कर. असे केल्याने तुला सर्व फायदे मिळतील. तुमच्या सर्व इच्छा पूर्ण होतील आणि जो व्यक्ती हे व्रत करेल त्यालाही यश मिळेल.

हे देवाधिश्वेश्वरी! श्रावणातील कृष्ण चतुर्थीच्या रात्री चंद्र उगवल्यावर पूजा करावी. त्या दिवशी सकाळचे विधी पूर्ण केल्यानंतर मनात संकल्प करावा की ‘मी चंद्र उगवल्याशिवाय अन्नाशिवाय राहीन. मी प्रथम गणेशाची पूजा करेन आणि नंतरच अन्न घेईन. असा संकल्प मनात करावा. यानंतर पांढऱ्या तिळाच्या पाण्याने स्नान करावे. तुमचे नित्य विधी पूर्ण केल्यानंतर, हे सुव्रतवाले! माझी पूजा करा.

जर तुमच्याकडे क्षमता असेल तर दर महिन्याला सोन्याच्या मूर्तीची पूजा करा (अभावी, चांदी, अष्टधातु किंवा मातीच्या मूर्तीची पूजा करा). तुमच्या क्षमतेनुसार, सोने, चांदी, तांबे किंवा मातीपासून बनवलेले भांडे घ्या. पाणी भरा आणि त्यावर गणेशाची मूर्ती ठेवा. आठ पाकळ्या असलेल्या कमळाचा आकार बनवा आणि त्यावर कापड झाकून ठेवा. आणि तीच मूर्ती ठेवा. त्यानंतर, षोडशोपचार पद्धतीने त्याची पूजा करा. मूर्तीवर पुढील पद्धतीने ध्यान करा-

हे लंबोदर!

हे चार हात असलेल्या चतुर्भुज ईश्वरा

हे त्रिनेत्र म्हणजेच तीन डोळे असलेल्या ईश्वरा !

हे लाल रंगाच्या रक्तवर्ण ईश्वरा !

हे नील रंगाच्या नीलवर्ण ईश्वरा  !

हे सुंदर व सौंदर्याचे भांडार असलेल्या ईश्वरा !

हे प्रसन्नवदना !!

मी तुझे ध्यान करतो.

हे गजानन ! मी तुला आवाहन करतो.

हे विघ्नराज ! मी तुला नमस्कार करतो, हे आसन आहे. ते धारण करा

हे लंबोदराया पादुका आहेत,  त्याचा कृपा करून स्वीकार करा

हे शक्रसुवना ! हा आपला नैवेद्य आहे. याचा कृपया स्वीकार करा ..

हे उमापुत्रा  ! हे आपल्यासाठी  स्नानाचे पाणी आहे. त्याचा कृपा करून स्वीकार करा

हे वक्रतुंडा ! हे तुझे पिण्याचे पाणी आहे. त्याचा कृपा करून स्वीकार करा

हे शूर्पकर्णा ! हे तुमच्यासाठी चंदन आहे. त्याचा कृपा करून स्वीकार करा

हे  विघ्नविनाशका ! हि  तुमच्यासाठी एक फूले आहेत. त्याचा कृपा करून स्वीकार करा..

हे  विकटा ! हा तुमच्यासाठी एक धूप आहे. त्याचा कृपा करून स्वीकार करा..

हे वामना ! हा  तुमच्यासाठी एक दिवा आहे.

हे सर्वदेवा ! हा  तुमच्यासाठी लाडूंचा  नैवेद्य आहे.

 हे सर्वर्तिनाशन देव ! हि  तुमच्यासाठी  फळे  आहेत .

हे विघ्नहर्त्या ! हे तुम्हाला माझे कोटी दंडवत असोत  !!  नमस्कार केल्यानंतर, आपल्या कळत नकळत झालेल्या चुकांच्या बद्दल क्षमा मागा.

अशा प्रकारे सोळा उपचारांनी  पूजा केल्यानंतर, विविध प्रकारचे खाद्य पदार्थ तयार करा आणि देवाला अर्पण करा. हे देवी! शुद्ध देशी तुपाचे पंधरा लाडू बनवा. सर्वप्रथम, देवाला लाडू अर्पण करा आणि त्यातील पाच ब्राह्मणाला द्या. तुमच्या क्षमतेनुसार दक्षिणा द्या आणि चंद्र उगवल्यावर भक्तीने अर्घ्य अर्पण करा. त्यानंतर तुम्ही पाच लाडू स्वतः खा.

अशा प्रकारे,चतुर्थी हि तिथी सर्व तिथींमध्ये सर्वोत्तम आहे व श्रीगणेशाला चतुर्थीचे व्रत अतिशय प्रिय आहे.  चतुर्थी तिथीला नमस्कार करा व म्हणा कि  हे चतुर्थी, मी दिलेला नैवेद्य स्वीकारा. मी तुला वारंवार नमस्कार करतो.

चंद्राला पुढील पद्धतीने नैवेद्य अर्पण करा- हे क्षीरसागरातून जन्मलेल्या लक्ष्मीचे बंधू ! हे निशाकर! हे रोहिणीसह शशी ! मी दिलेला नैवेद्य स्वीकारा.

गणेशजींना अशा पद्धतीने नमस्कार कर – हे लंबोदर! तू सर्व इच्छा पूर्ण करणारा आहेस, मी तुला नमस्कार करतो. हे सर्व विघ्नांचा नाश करणारा आहेस! माझ्या इच्छा पूर्ण कर. यानंतर, ब्राह्मणाला प्रार्थना कर- हे द्विराज! तुला नमस्कार असो, तू देवाचे अवतार आहेस. गणेशजींना प्रसन्न करण्यासाठी आम्ही तुला लाडू अर्पण करत आहोत. आम्हा दोघांनाही वाचवण्यासाठी दक्षिणेसह हे पाच लाडू स्वीकारा. आम्ही तुला नमस्कार करतो. यानंतर ब्राह्मणांना अन्नदान करा आणि गणपतीची प्रार्थना करा. जर तुमच्यात हे सर्व करण्याची ताकद नसेल, तर तुमच्या भावांसोबत आणि नातेवाईकांसोबत दही आणि पूजेतील साहित्य खा. प्रार्थना केल्यानंतर मूर्तीचे विसर्जन करा. आणि तुमच्या गुरुंना अन्न, कपडे आणि दक्षिणा सोबत मूर्ती अर्पण करा.

 हे देवतांमध्ये श्रेष्ठ! भगवान गणेश! कृपया तुमच्या जागी बसा आणि या उपवासाचे आणि पूजेचे फळ द्या.

हे सुमुखी! अशाप्रकारे, आयुष्यभर  चतुर्थीचे व्रत करावे. जर आयुष्यभर ते पाळता येत नसेल तर एकवीस वर्षे ते पाळावे. जर एवढेही पाळणे शक्य नसेल तर बारा महिने / एक वर्ष चतुर्थीला उपवास करावा. जर एवढेही पाळता येत नसेल तर वर्षातून एक  श्रावण चतुर्थीला उपवास करावा.

चतुर्थी व्रत संदर्भातील आमचे इतर ब्लॉग इथे खालील लिंक वर वाचता येतील : 

संकष्ट चतुर्थी – कथा व माहात्म्य 

संकष्ट चतुर्थी व्रत – सामान्य पूजन – १२ ऑगस्ट २०२५ [ अङ्गारक योग ]